Karadelikler hakkında onlarca şey yazıldı durdu. Filmlere, dizilere hatta kitaplara konu olan karadelik, gerçekten fenomen olmayı bu kadar hak ediyor mu? Sizlere şimdi karadelikler hakkındaki tüm bilgileri paylaşacağız. Öncelikle şu soruyla başlıyoruz, karadelik nedir?
Karadelik bir yıldızın ölümü sonrası, yıldızın kalıntısıdır. Yıldızlar ölünce çeşitli formlara dönüşürler; kimileri pulsar, kimileri beyaz cüce...vs. Yıldızların öldükten sonra ne tür bir forma dönüşeceğini, yıldızın kütlesi belirler. Yıldızlarda kütle ne kadar fazla olursa, ölümünde çok şiddetli patlamalara neden olur. Yıldızlar ilk oluşumunda hidrojen yakmaya başlar, hidrojen yandıkça helyuma dönüşür ve sonrasında helyum yanmaya başlar. Bu döngü demir elementine kadar devam eder. Demir elementinden sonrasını yıldızlar yakabilecek enerji sahip olmadıkları için yakamazlar. Demire kadar yanan bir yıldız sonrasında yavaşça soğuyup çekirdeğine çökmeye başlar. Belli bir süre sonra çöküp sıkışan demirler iç basıncı yükseltir, basınç yükseldikten sonra (etkiye karşı tepki yasası), çekirdekten dışarı doğru patlama gerçekleşir, işte bu patlamalara süpernova diyoruz.
 |
| Sanatçı gözünden karadelik |
Süpernova patlamalarından karadelik oluşumunda, yıldız süpernova patlaması geçirdikten sonra çok hızlı dönemeye başlar ve manyetik kutuplarından kütle atımı gerçekleşir (kütle atımı gerçekleşen yerlere jet akımı diyoruz). Bu sırada yıldızın çekirdeğinde çok yüksek bir çekim kuvveti oluşur. Oluşan bu çekim kuvveti o kadar yüksektir ki kaçma hızınız ışık hızı bile olsa kaçamazsınız.
"Kaçma hızı, bulunduğunuz yerin çekim kuvvetinden ayrıca ters sürtünmeden etkilenmeden kaçabilmeniz için gereken hızdır. Dünya'dan kaçma hızı 11.2 km/s'dir."
Yıldız geçirdiği süpernova patlamalarından sonra kaçma hızınızın ışık hızından bile yüksek olduğu ölü yıldız kalıntılarına karadelik denir. Bu ölü yıldız kalıntısından ışık alamadığımızdan dolayı bunlara karadelik diyoruz. Karadeliklerden ışık alınamaması, karadeliklerin keşfini de bir hayli zorlaştırdı. Keşfinden bahsetmeden önce, karadeliklerin "her şeyi yutar mı?" sorusuna cevap verelim. Karadelikler yüksek kütle çekimine sahiptir, bu kütle çekimi karadeliğin kütlesine bağlı olarak bulunduğu alanı etkiler, kütle ne kadar yüksek ise çekim alanı merkezinden uzaklaşır, kütle ne kadar düşük ise, çekim alanı çekirdeğe o kadar yakındır. Karadelik çevresindeki maddeleri içine çekerken spagettileşme adı verilen bir şekil oluşturur. Kütle çekimini daha rahat anlayabilmek için Einstein'ın evrenin bükülmesi örneğini verelim.
 |
| Spagettileşmeye örnek |
Elinizde büyük büyük bir perde olduğunu farz edin, dört köşesinden şiddetle bu perdeyi gerdiğinizi düşünün, tam ortasına ufak bir bilye koyun, bu bilye perdeyi çok az çökertecektir. Yine aynı perdeden bilyeyi kaldırıp bir bovling topu koyduğumuzda, perde daha fazla çökecektir. Karadelikler de aynı prensipte evreni bükerler. Bu bükebildikleri son noktanın içerisinde bulunan, karadeliğin kütlesinden küçük her maddeyi karadelik içine çeker. Bu yüzden halk dilinde karadelik her şeyi yutar, literatürümüze girmiştir. Karadeliklerin kütle çekim alanındaki "her şeyi" yutması, karadeliklerin keşfedilmesinde önemli rol oynamıştır.Karadelikler hakkında birçok hipotez olmasına rağmen, detaylı bilgiye sahip olmamız ve bu hipotezlerin teorileşmesi çok uzun zamanımızı alacaktır, sebebi ise henüz teknolojimizin karadelikleri anlama konusunda yeterince gelişmiş olmamasıdır.
Karadelikler, çevresindeki maddeleri yutarken, maddeler toplanma diski adı verilen yere yığılırlar, bu yığılma sonucunda toplanma diski çevresindeki maddelerin sıcaklıkları artar. Karadelikler, artan sıcaklık sayesinde çeşitli dalgaboyu çalışmaları ile keşfedilir.
Yazar: Spaceweather
Yorumlar
Yorum Gönder